82. rocznica „czarnej niedzieli”. Mieszkańcy uczcili pamięć po zamordowanych myśleniczanach
- 23 czerwca 2022
Przed tablicą pamiątkowa przy budynku policji, myśleniczanie uczcili 82. rocznicę tzw. czarnej niedzieli.
Data 23 czerwca 1940 roku zapisała się w historii miasta jako jedna z najtragiczniejszych. Tego dnia niemieccy okupanci aresztowali 35 myśleniczan, a następnie wywieźli ich do więzienia w Krakowie, skąd już nigdy nie wrócili.
W trakcie okupacji w siedzibie myślenickiej poczty w nocy z soboty na niedzielę (22/23 czerwca 1940 roku) doszło do wybuchu. Niemcy uznali go za zamach i w myśl odpowiedzialności zbiorowej w niedzielę 23 czerwca aresztowali 35 myśleniczan, których wywieziono do więzienia na ul. Montelupich w Krakowie.
Ponieważ nie znalazł się sprawca zamachu, w kolejnych dniach – dwudziestu dziewięciu z nich wywieziono do Fortu w Krzesławicach i tam rozstrzelano. Pozostałych 6 mieszkańców Myślenic trafiło do obozów koncentracyjnych, gdzie zginęli.
Co roku pod tablicą pamiątkową wmurowaną w ścianę siedziby Komendy Powiatowej Policji zbierają się rodziny zamordowanych, mieszkańcy Myślenic, samorządowcy, poczty sztandarowe i uczniowie, aby uczcić pamięć o swoich przodkach.
Uroczystość rozpoczął dyrektor Muzeum Niepodległości Łukasz Malinowski, który zwracał uwagę na to czym jest nowoczesny patriotyzm, na potrzebę dbania o naszą pamięć historyczną i przypomniał wydarzenia sprzed 82 lat, jakie rozegrały się pod budynkiem obecnej siedziby komendy powiatowej policji.
Łukasz Malinowski, dyrektor Muzeum Niepodległości w Myślenicach: Czym jest nowoczesny, współczesny patriotyzm? Dla mnie to pojęcie składa się z trzech elementów; po pierwsze to dbanie o człowieka współczesnego, o jego dobrobyt, o jego szczęście, po drugie; to dbanie o polską kulturę, o rozwój tej kultury, pielęgnacje i po trzecie dbanie o naszą pamięć historyczną poprzez dbanie o naszą tradycję i historię, która była historią trudną.
Dzisiaj zgromadziliśmy się tutaj, aby urzeczywistnić trzeci aspekt tego nowoczesnego patriotyzmu. Spotkaliśmy się, aby uhonorować ofiary tzw. "czarnej niedzieli". Wśród nas są osoby, które co roku przychodzą pod tą tablice, które były zaangażowane w jej wmurowanie.
Musimy się cofnąć w czasie nawet do września 1939 r., kiedy to Niemcy wkroczyli do Polski, zajęli lwią część Polski, Małopolskę i Myślenice 5 września. Już jesienią 39 roku, Niemcy przystąpili do różnych akcji represyjnych, które miały prześladować Polaków, również myśleniczan - osoby, które mogłyby myśleć o jakichś przejawach konspiracyjnych. Nasilenie tej akcji nastąpiło wiosną 1940 r., kiedy to 30 marca rozpoczęła się akcja AB, która trwała do końca lipca. Trzeba tutaj mocno podkreślić, że w wyniku tej akcji, która nosiła znamiona ludobójstwa zginęło 6500 Polaków zamordowanych przez Niemców. Częścią tej akcji był tzw. „czarna niedziela" w Myślenicach. To tragiczne wydarzenie miało miejsce w czerwcu na przestrzeni kilku dni.
Najpierw 21 czerwca, Niemcy wyznaczyli listę 10 zakładników, którzy mieli się codziennie meldować na posterunku policji i tutaj meldować o wszelkich próbach i planach sabotażu w stosunku do Niemców. Trzeba podkreślić, że Żadna z tych osób absolutnie na żadną współpracę z Niemcami nie poszła. W nocy z 22 na 23 czerwca Niemcy przygotowali pewnego rodzaju prowokacje, bowiem do budynku ówczesnej poczty wrzucono petardę, albo granat hukowy. To było w nocy i nikt nie ucierpiał, natomiast posłużyło to jako pretekst do aresztowań, które w niedziele od samego rana 23 czerwca nastąpiły. W pierwszej kolejności aresztowano 10 osób z listy zakładników, a następnie kolejne 25 osób.
Łącznie te 35 osób były przetrzymywane w areszcie miejskim, który mieścił się na przeciwko budynku sokoła, a następnie zostali przewiezieni do tego miejsca. W celach szykanowania, aby zakomunikować mieszkańcom Myślenic, że każda nawet nie próba, ale myśl o konspiracji zakończy się dla nich tragicznie i zostanie surowo ukarana. Trzeba mocno podkreślić, że te osoby nie były jeszcze zaangażowane w żaden rodzaj konspiracji, bo jeszcze takie rzeczy nie tworzyły się wtedy w Polsce.
Natomiast te osoby zostały wytypowane jako ci, którzy w przyszłości mogli się zaangażować. W dniu 23 czerwca w godzinach popołudniowych te osoby zostały wywiezione do Krakowa do więzienia Montelupich, gdzie prze kilka dni byli przetrzymywani w celach śmierci, szykanowani, przesłuchiwani pod pozornym zarzutem, żeby zdradzili zamachowców z Myślenic. Byli dowożeni do fortu w Krzesławicach, gdzie kopali doły które później miały okazać się ich grobami. 29 czerwca najprawdopodobniej ta grupa myśleniczan z innymi więźniami do fortu zawiezieni. Wtedy były to obrzeża Krakowa. Tam Niemcy wybrali fort do działalności egzekucyjnej i te osoby zostały tam zamordowane najprawdopodobniej strzałem w głowę.
W Monografii Miasta Myślenice tak o „Czarnej Niedzieli” pisze Paweł Lemaniak:
"W celu sterroryzowania buntującego się społeczeństwa Niemcy organizowali pacyfikacje […] W Myślenicach pierwsza z akcji przeszła do historii jako "Czarna niedziela". Do jej przeprowadzenia Niemcy posłużyli się prowokacją. W nocy z 22 na 23 czerwca ok. godz. 11 przez okno jednego z pomieszczeń myślenickiej poczty wrzucona została butelka z karbidem, której wybuch zranił pracującą tam telefonistkę.
Wydarzenie to dało Niemcom pretekst do przeprowadzenia akcji aresztowań, które rozpoczęły się w godzinach nocnych. W pierwszej kolejności zatrzymali oni dziesięciu zakładników pilnujących porządku w mieście. Kolejne aresztowania nastąpiły w godzinach przedpołudniowych. Prowadziła je żandarmeria, której oddział przyjechał do Myślenic w godzinach rannych.
Miasto zostało zamknięte przez patrole niemieckie, tak aby uniemożliwić ucieczkę osobom przeznaczonym do zatrzymania, a mieszkańcom nakazano aby nie wychodzili z domów. Pomimo to wiele osób zdołało uciec i schronić się w okolicznych lasach. W tym samym czasie patrole wchodziły do domów, przeprowadzając rewizje i zatrzymując kolejnych ludzi. Ich wybór nie był przypadkowy, aresztowano tych, którzy w przekonaniu Niemców stanowili zagrożenie dla stabilności okupacyjnego ładu. W trakcie rewizji zabierano radioodbiorniki, flagi państwowe, pieczęcie i fotografie poszukiwanych osób wyrywane z rodzinnych albumów.
Aresztowanych zamknięto w ogrodzie znajdującym się naprzeciw budynku myślenickiego "Sokoła". Miejsce przetrzymywania myśleniczan otoczone było murem, mimo to niektórym rodzinom udało się dostarczyć żywność dla aresztowanych. Był to też ostatni moment, w którym możliwa była ucieczka, nikt jednak nie zdecydował się na jej podjęcie. Około godziny 2 po południu zatrzymanych zaprowadzono pod budynek poczty. Tam ustawiono ich pod ścianą i nakazano stać z rękami podniesionymi do góry. Dzień był wyjątkowo upalny, stojący pod ścianą ludzie mdleli. Jeśli ktoś opuścił ręce bądź poruszył się, był bity lub kłuty w plecy bagnetem. Niemcy żądali, aby ujawniły się osoby odpowiedzialne za atak, starali się przy tym wywrzeć jak największą presję psychiczną na zatrzymanych, często wykrzykując komendy i przeładowując broń. Jedynie dwu zatrzymanym kobietom - Zofii i Antoninie Gorączko - pozwolono, aby usiadły na murku otaczającym budynek poczty.
Zatrzymani myśleniczanie podzieleni zostali na dwie grupy. Tych, których przeznaczono na śmierć, ustawiono po prawej stronie budynku, osoby zgromadzone po lewej stronie zwolniono, nakazując jak najszybciej udać się do domów. Ostatecznie do więzienia na Montelupich w Krakowie wywiezionych zostało 35 osób. Przewieziono ich około godziny 4 po południu autobusem relacji Kraków-Myślenice oraz na ciężarówkach eskortowanych przez żandarmerię. Los osadzonych w przepełnionym więzieniu na Montelupich myśleniczan rozstrzygnął się szybko. Oświadczono im, że jeśli nie znajdzie się sprawca zamachu na pocztę, wszyscy zostaną rozstrzelani.
28 czerwca grupa więźniów wywieziona została na teren poaustriackich fortów w Krzesławicach, gdzie zmuszono ich do kopania grobów. Myśleniczanie zdawali sobie sprawę, że kopią groby dla siebie. Przed świtem 29 czerwca wprowadzono ich na korytarz więzienny i tam odczytano wyrok śmierci, informując, że wykonany zostanie tego samego dnia. Podczas jego odczytywania Zofia Gorączko zemdlała, nieprzytomną zaniesiono do samochodu, którym wieziono skazańców do Krzesławic. W drodze na miejsce egzekucji myśleniczanie wyrzucali z ciężarówek opakowania z papierosów oraz fragmenty odzieży, na których pisali listy pożegnalne do swoich rodzin. Część z nich, podniesiona przez przechodzących ludzi, trafiła we właściwe ręce.
Po przywiezieniu na teren fortu rozpoczęły się egzekucje, zabijano pojedynczym strzałem w tył głowy. Jako pierwsze na własną prośbę rozstrzelane zostały siostry Gorączkówny. Po wojnie podczas ekshumacji odnaleziono je tak, jak zginęły - obejmujące się nawzajem. W Krzesławicach rozstrzelano 29 myśleniczan, pozostałe 6 osób zginęło w obozach koncentracyjnych i innych miejscach.
Wiadomość o śmierci aresztowanych przesłana została wraz z rzeczami burmistrzowi Janowi Krzyszkowskiemu./ Rodziny zamordowanych poinformowano o śmierci ich bliskich za pośrednictwem myślenickiej żandarmerii, która roznosiła do domów rzeczy osobiste aresztowanych oraz powiadomienia o zgonie. Jako miejsce zgonu podawano areszt, a jako przyczynę - czynniki zdrowotne, takie jak zawał serca czy udar mózgu. Myśleniczanie długo nie mogli uwierzyć w śmierć swoich bliskich, wątpliwości w tym względzie rozwiały ostatecznie ekshumacje przeprowadzone po wojnie na terenie Krzesławic. Prowadzono je od października do grudnia 1945 r.,w ich trakcie wzywane były rodziny, które identyfikowały szczątki swoich bliskich. "Czarna niedziela" była pierwszą w czasie okupacji tak drastyczną akcją niemiecką w Myślenicach.
Wyjątkowym świadectwem dokumentującym opisywanie wydarzenia jest dziesięć fotografii wykonanych przez jednego z Niemców, biorącego udział w aresztowaniach. Autor zdjęć zaniósł negatyw do wywołania fotografowi Mieczysławowi Gorączce, któremu nakazano wykonanie odbitek. Żona Mieczysława, znająca język niemiecki, zajęła Niemców rozmową, odwracając ich uwagę. W tym czasie Mieczysław Gorączko, narażając życie, wykonał dodatkowe odbitki, które natychmiast ukrył, dzięki czemu przetrwały wojnę. Inna relacja mówi o tym, że Niemiec przyniósł film wieczorem, a odebrał go rano wraz ze zdjęciami".
Ofiary „Czarnej Niedzieli”: Emil Bicz, Tadeusz Bursztyn, Antoni Burtan zakładnik, Kazimierz Burtan, Roman Czepiel, Adam Dutkiewicz, Kazimierz Dutkiewicz, Józef Fijał, Wincenty Frączek zakładnik, Jan Gębicki, Marian Gębicki, Jan Goławiecki, Józef Goławiecki zakładnik, Abraham Goldblum, Roman Gorączko, Jerzy Gorączko, Antonina Gorączkówna, Zofia Gorączkówna, Stanisław Hołuj, Wojciech Hosaja zakładnik,Czesław Adam Janowski, Stanisław Jędrzejowski zakładnik, Andrzej Miętus zakładnik, Kazimierz Orzechowski, Roman Piesch, Mieczysław Pilch, Kazimierz Skóra zakładnik, Socina, Antoni Stożek, Stanisław Syrek zakładnik, Antoni Święch zakładnik, Karol Święch, Franciszek Ujczak, Zygmunt Udziela, Piotr Wierciak zakładnik.
Komentarze