Puk! Puk! To ja smog. Jestem coraz bliżej...

Lato się skończyło, spada temperatura, zimno doskwiera nam coraz bardziej, a z kominów niektórych domów wydobywa się pierwszy dym. Zaczyna się sezon grzewczy, a wraz z nim do naszych miejscowości zbliża się smog… czym jest i skąd się bierze?

Kiedy w marcu ubiegłego roku powstawał Myślenicki Alarm Smogowy, wiele osób twierdziło, że nie przetrwa do sezonu grzewczego i uznawało go za sztuczny twór. Połowa z Was uznała jednak, że to organizacja, która jest potrzebna mieszkańcom.  Tymczasem jak w rozmowie z nami zapowiadali jego założyciele, chcą nie tylko zwracać uwagę na problem, ale również edukować w jaki sposób palić w piecach żeby nie smrodzić i rozmawiać. Przede wszystkim z włodarzami i wszystkimi mieszkańcami, których pomysły mogą przyczynić się do zniwelowania lub rozwiązania problemu zanieczyszczeń. Na inaugurację sezonu grzewczego MAS przygotował zbiór najważniejszych informacji.

Co to jest smog i skąd się bierze?

Nazwa smog to połączenie dwóch angielskich słów: smoke (dym) i fog (mgła). W Polsce głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza jest niska emisja, czyli spalanie paliw stałych (węgla i drewna) w domowych piecach, kotłach i kominkach.

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) najbardziej zanieczyszczone miasta w Unii Europejskiej znajdują się w Polsce. Smog występuje głównie w sezonie grzewczym od września do kwietnia, kiedy pali się w piecach węglem i drewnem. 

Pyły zawieszone PM. To przede wszystkim drobne cząsteczki sadzy. Z łatwością przedostają się do krwi, a dalej do najważniejszych organów naszego ciała. Mogą prowadzić do rozwoju chorób, a nawet do śmierci. Ich głównym źródłem są domowe piece na węgiel i drewno. Pyły są emitowane też przez samochody i przemysł. Ten rysunek pokazuje, jak drobny może być pył zawieszony - dużo mniejszy niż ziarnko piasku czy średnica włosa.

Benzo(a)piren. Jest to substancja rakotwórcza. Gdy ją wdychamy, zwiększamy ryzyko zachorowania na nowotwór. Główne jego źródło to domowe piece i kotły. Małopolskie miasta i miasteczka to prawdziwi rekordziści w zanieczyszczeniu powietrza benzo(a)pirenem.

Czy jest aż tak źle?

Powietrze w Małopolsce jest szczególnie mocno zanieczyszczone od później jesieni po wczesną wiosnę, a więc przez cały okres sezonu grzewczego. Sytuację pogarsza ukształtowanie terenu. Większość Małopolan z południa województwa mieszka w kotlinach i dolinach górskich, gdzie zanieczyszczone powietrze często zalega przez dłuższy czas.

Wszyscy mieszkańcy Małopolski są biernymi palaczami! Dawkę trucizny (benzo(a)pirenu), którą wdychamy z małopolskim powietrzem, można porównać do wypalenia kilku tysięcy papierosów w ciągu roku!

Każdego roku w Małopolsce z powodu zanieczyszczenia powietrza umiera przedwcześnie kilka tysięcy osób. Smog jest najbardziej niebezpieczny dla ludzi starszych, dzieci, kobiet w ciąży, osób już cierpiących z powodu chorób układu oddechowego czy układu krążenia. 

Krakowskie badania pokazują, że kobiety, które w ciąży oddychają powietrzem zanieczyszczonym pyłami i benzo(a)pirenem (okres grzewczy), rodzą dzieci o niższej wadze, mniejszym wzroście, mniejszym obwodzie głowy i mniejszej pojemności płuc. Dzieci te mają niższy iloraz inteligencji i są mniej odporne na infekcje. Istnieje większe ryzyko, że zachorują na astmę.

Jak radzić sobie ze smogiem i co zrobić, aby go nie było?

Przed wyjściem z domu warto sprawdzać, czy danego dnia powietrze jest zanieczyszczone i czy powinniśmy w szczególny sposób chronić nasze zdrowie. Takie informacje można uzyskać: poprzez aplikacje mobilne, na stronie Urzędu Marszałkowskiego: na stronie Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska.

Główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza w Małopolsce są piece i kotły na węgiel i drewno – a więc urządzenia używane w domach Małopolan oraz w małych, rodzinnych zakładach produkujących np. meble czy buty. Popularnie nazywane są „kopciuchami”, ponieważ wypuszczają do powietrza duże ilości dymu i zanieczyszczeń. Często spalany jest w nich węgiel niskiej jakości, np. miał i muł węglowy, a nawet śmieci, co jeszcze bardziej zwiększa toksyczność powietrza, którym wszyscy oddychamy.

Czy jesteśmy skazani na smog? Nie! Każdy z nas może zrobić coś, żeby wszyscy mieszkańcy Małopolski oddychali czystszym powietrzem. Warto wiedzieć i powtarzać sąsiadom, że:

Nie wolno spalać śmieci w piecach

Spalając śmieci, zatruwasz siebie, swoją rodzinę i ludzi z twojego otoczenia. Podczas spalania śmieci do powietrza dostają się silnie toksyczne związki, takie jak dioksyny, furany, pyły, metale ciężkie, chlorowodór czy cyjanowodór. Dioksyny są często określane jako najbardziej toksyczne substancje wytworzone przez człowieka. Palenie śmieci jest wykroczeniem karanym mandatem do 500 zł. Jeśli widzisz, że ktoś w twojej miejscowości pali śmieci, zawiadom straż miejską lub, w przypadku jej braku, policję. Zawiadomienia można zgłaszać anonimowo. Sprawę można też zgłosić do urzędu gminy.

Mieszkańcy Małopolski mogą za pomocą formularza zgłaszać przypadki spalania odpadów w ramach Ekoninterwencji, eksploatacji instalacji i spalania paliw, które nie spełniają wymagań uchwały anty-smogowej oraz sprzedaży węgla złej jakości.

Można to również zrobić dzwoniąc do gmin:

Myślenice: (12) 63 92 323 lub 609 600 003.
Dobczyce: (12) 37 21 700
Sułkowice: (12) 27 32 075 
Tokarnia: (12) 27 47 024 wew. 31 
Siepraw: (12) 37 21 800
Pcim: (12) 27 48 050 wew. 19
Lubień: (18) 26 82 017 lub (18) 26 93 900
Raciechowice: (12) 37 25 201
Wiśniowa: (12) 27 14 086

Dodatkowo jeśli to możliwe, zamień swojego „kopciucha” na ogrzewanie z miejskiej sieci, gaz lub pompę ciepła – te rozwiązania są najbardziej przyjazne powietrzu. Jeśli jest to niemożliwe, wybierz nowoczesny kocioł na drewno, pelet lub węgiel. Stare piece emitują 10 razy więcej pyłu niż te najwyższej klasy.

Nie tylko węgiel szkodzi powietrzu. Również spalanie drewna w starych kotłach czy kominkach to emisja dużych ilości pyłu i benzo(a)pirenu. Jeśli decydujesz się na ogrzewanie drewnem lub węglem, wybierz nowoczesny kocioł z certyfikatem. Lista takich kotłów jest dostępna na  stronie.

Jak przekonują przedstawiciele Myślenickiego Alarmu Smogowego, wymieniając stary piec lub kocioł na nowy, skorzystasz nie tylko zdrowotnie, ale również finansowo. „Kopciuchy” są znacznie mniej wydajne niż nowoczesne urządzenia grzewcze. Kotły spełniające wymagania ekoprojektu zużywają o wiele mniej paliwa, dlatego koszt ogrzewania nie wzrasta nawet przy droższym, lepszej jakości opale. Za ogrzewanie domu zapłacisz tyle samo, a powietrze będzie czystsze. Za kilka lat, kiedy i tak będziesz musiał wymienić swój kocioł, bo stary będzie już zużyty, w sprzedaży będą dostępne tylko kotły o wymaganiach ekoprojektu. Warto wymienić kocioł teraz, kiedy możesz dostać na to dotację.

Warto też ocieplać domy. Masz słabo ocieplone ściany? Okna i drzwi twojego domu są nieszczelne? Tracisz ciepło i pieniądze. Dzięki właściwemu ociepleniu możesz zmniejszyć zużycie ciepła nawet o połowę! Oznacza to, że zyskujesz podwójnie: dobrze docieplony dom to również ulga dla portfela. Jeśli ocieplisz dom, zmniejszysz różnicę w kosztach ogrzewania między węglem a gazem czy ciepłem z miejskiej sieci ciepłowniczej.

Gdzie można uzyskać pomoc?

Gmina Myślenice podpisała porozumienie z Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie dotyczące wspólnej realizacji Programu Priorytetowego Czyste Powietrze. Delegowanym urzędnikiem myślenickiego magistratu do współpracy z beneficjentami programu "Czyste Powietrze" jest Wojciech Blak (Urząd Miasta i Gminy Myślenice, Wydział Mienia, pok. nr 23, ul. Rynek 8/9, Myślenice).

W Dobczycach taką rolę pełni Grzegorz Murzyn (gmurzyn@dobczyce.pl, tel: 123721777, Urząd Gminy i Miasta Dobczyce, Rynek 26, 32-410 Dobczyce, pok. 208).

Gmina Sułkowice podpisała porozumienie z Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie dotyczące wspólnej realizacji Programu Priorytetowego Czyste Powietrze (Urząd Miejski w Sułkowicach, Rynek 132-440 Sułkowice, www.sulkowice.pl). 

W Gminie Raciechowice Jerzy Tymczyszyn (jerzy.tymczyszyn@raciechowice.pl, tel: 725530800, Urząd Gminy Raciechowice, 32-415 Raciechowice 277, pok. 27). 

Doradca energetyczny pracujący na terenie powiatu myślenickiego to Anna Synowiec (tel. 515 493 106, anna.synowiec@wfos.krakow.pl). 

Artykuł powstał na podstawie materiałów edukacyjnych przygotowanych przez Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Departament Środowiska i Krakowski Alarm Smogowy w ramach projektu „Wdrażanie Programu ochrony powietrza dla województwa małopolskiego – Małopolska w zdrowej atmosferze” / LIFE-IP MALOPOLSKA / LIFE14 IPE PL 021 dofinansowanego ze środków programu LIFE Unii Europejskiej

Grzegorz Jasek
Myślenicki Alarm Smogowy
myslenickialarmsmogowy.pl