Jak sto lat temu wyglądali i żyli mieszkańcy regionu? Historia zapisana na zdjęciach Muzeum Etnograficznego

Portrety mieszkańców Myślenic i okolic po około 100 latach ujrzały światło dzienne. Ich autorstwo przypisuje się Zakładowi Fotograficznemu Stefanii i Adama Janowskich z Myślenic

- mówi nam Anna Bujnowska, kustoszka Archiwum Muzeum Etnograficznego w Krakowie, która badała ten zbiór

- Nie wiadomo, kiedy zdjęcia z Myślenic i okolic trafiły do zbiorów Muzeum Etnograficznego w Krakowie, ani kto je przekazał. Możliwe, że miało to miejsce w latach 30. XX w., a ofiarodawcą mógł być Jan Szczęsny Płatkowski, ale to na razie podejrzenia, badania trwają - wyjaśnia Anna Bujnowska.

Jan Szczęsny Płatkowski przez 30 lat pełnił funkcję Sekretarza Magistratu w Myślenicach, był działaczem niepodległościowym, „krzewicielem kultury i ducha polskiego w regionie”. Jednocześnie był popularnym literatem, humorystą i satyrykiem działającym m.in. pod pseudonimem ”Pobratymiec”. Pisał również reportaże i artykuły dotyczące Myślenic i okolic, które opatrywał wykonanymi przez siebie fotografiami. Z zamiłowania był fotografem i etnografem dokumentującym „specyfikę i piękno ziemi myślenickiej”.

Kto i dla kogo fotografował?

Wyjaśnia również, że na temat zakładu Janowskich nie wiemy dzisiaj zbyt wiele. Prawdopodobnie była to inicjatywa rodzinna, zajmująca się fotografią amatorsko, ale bardzo możliwe, że na zlecenie lub przy współudziale któregoś z myślenickich ludoznawców lub etnografów – może właśnie samego Płatkowskiego. Być może działano w porozumieniu z Muzeum Etnograficznym w Krakowie, które zbierało wówczas tego typu przedstawienia z regionu, a może sesje wykonywano z myślą o przyszłym muzeum regionalnym w Myślenicach?

Faktem jest, że powstała ogromna dokumentacja lokalnych strojów – zarówno ludowych (np. Kliszczackich), codziennych i odświętnych, jak i ubiorów tzw. „typu miejskiego” (inspirowanych już modą miejską) oraz mieszczańskich – dokładnie opisana nazwami miejscowości.

To nie są zwykłe portrety

O tym, że nie są to zwykłe portrety świadczy fakt, że czasem te same osoby prezentują stroje z różnych wsi wokół Myślenic i to właśnie nazwa wsi, a nie  nazwisko portretowanego jest zasadniczą informacją towarzyszącą zdjęciom.

• 
• 
• 
• +29

Szczegółowa analiza obiektów, na jaką pozwoliły powiększenia z plików cyfrowych zeskanowanych klisz szklanych, wykazała, że zdjęcia powstawały na przestrzeni kilku lat (zmieniające się pory roku), gdzieś na przełomie lat 10. i 20. XX w., głównie w obrębie jednego podwórka, na tle kilku (coraz bardziej zniszczonych) ekranów fotograficznych, na tle fasady domu lub od strony podwórka albo ogrodu.

Codzienność zapisana na szkle

- Autorstwo serii określiłam na zasadzie porównawczej, z identyczną grupą klisz szklanych, którą wykazała kwerenda w Muzeum Niepodległości w Myślenicach i tam wpisanych do księgi inwentarzowej pod takim właśnie autorstwem – dodaje kustoszka. Przekazała je tam, wraz z aparatem typu mieszkowego - „Z. Janowska”, zamieszkała w Myślenicach, przy ul. Klakurki 1. Być może to właśnie tam powstawały zdjęcia. Mieszkał tam również Jan Szczęsny Płatkowski.

Grupa portretów z Myślenic i okolic, którym przypisuje się autorstwo Zakładu Stefanii i Adama Janowskich z Myślenic, liczy ponad 270 obiektów. Są to głównie negatywy żelatynowo-srebrowe na podłożu szklanym (czyli klisze szklane) o wymiarach 10 na 15 cm oraz kilka odbitek pozytywowych. Klisze te, jak i kilka tysięcy innych, przez lata przechowywane były i nadal będą w archiwum MEK i zachowały się w bardzo dobrym stanie. Dotychczas funkcjonowały w formie małych, roboczych odbitek porozdzielanych w różnych działach tematycznych Archiwum MEK.

Czyszczenie, klejenie, konserwacja, skanowanie

W ramach kilkuletniego projektu dofinansowanego ze środków unijnych, materiały fotograficzne związane z Myślenicami i ponad 2000 innych z Małopolski, zostały poddane specjalistycznym pracom konserwatorskim, które przygotowały je do efektywnego i bezpiecznego procesu digitalizacji. Obiekty zostały oczyszczone z zabrudzeń  powierzchniowych. Zabezpieczono ruchome i odspojone fragmenty obrazu oraz podklejono i ustabilizowano przedarcia i miejsca ubytków.

• 
• 
• 
• +4

Końcowym etapem prac konserwatorskich było umieszczenie negatywów oraz odbitek fotograficznych w wykonanych na wymiar atestowanych koszulkach ochronnych oraz w pudełkach zbiorczych. Opakowania ochronne były dostosowane do rodzaju oraz stanu zachowania obiektów, a także do warunków przechowywania zbiorów w magazynie.

Udostępnione wszystkim

Następnie przeprowadzono digitalizację 1943 sztuk negatywów szklanych i 480 sztuk odbitek fotograficznych. Cyfrowe fotografie częściowo zostały poddane korekcie tonalnej i drobnym retuszom, dzięki czemu odzyskały jakość fotografii, jaką mogły mieć oryginały sprzed ponad stu lat. Doskonałe odwzorowania o wysokiej rozdzielczości pozwolą wielokrotnie powiększyć obrazy i przyjrzeć się wszystkim planom i szczegółom.

Po kilku latach pracy można je wyszukiwać w zbiorach on-line. Pracownicy muzeum stworzyli galerię z możliwością przeszukiwania jej według autorów, miejscowości i słów kluczowych.

Od anonimowych fotografii do identyfikacji osób

W Muzeum Etnograficznym w Krakowie znajdują się również inne zdjęcia z Myślenic i okolic – pochodzą one z lat 20 i 30. XX w. Ich spora część prezentowana i bardzo dokładnie opisana jest na portalu muzeum.

Ich autorzy to prawdopodobnie Jan Szczęsny Płatkowki (obecny na wielu zdjęciach) oraz osoby ze znanej myślenickiej rodziny Bergelów. Jak wyjaśnia Anna Bujnowska, te fotografie w zbiorach MEK funkcjonowały dotychczas jako anonimowe, opisane jedynie miejscowościami. Dopiero badania prowadzone w ramach projektu – kwerendy muzealne, rozmowy ze znawcami miłośnikami Myślenic, a przede wszystkim dotarcie do potomków przedstawionych na fotografiach osób, doprowadziły do zlokalizowania miejsc ze zdjęć i zidentyfikowania ich bohaterów.

Wystawa w maju 2023 roku

W planach MEK jest wystawa związaną z całym zbiorem, który objął projekt „Digitalizacja i udostępnienie zabytkowej kolekcji szklanych negatywów i fotografii z drugiej połowy XIX i początku XX w. ze zbiorów Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie” – zatem pokazane zostaną także fotografie z Myślenic i okolic. Wystawa planowana jest na maj 2023 roku.

Film promujący projekt: